1 Mayıs 1994’te İtalya’da yapılan yarış bütün Formula1 sevenlerin aklına yer edecek kara bulutlarla dolu bir yarıştı.
1994 Formula 1 sezonunun üçüncü ve Avrupa’daki ilk yarışıydı. Hava güneşliydi. 58 turluk 307,547 km uzunluğundaki yarış bütün yarış severlerin heyecanlandığı Autodromo Enzo e Dino Ferrari pistindeydi. BBC spikeri Murray Walker’ın “Bir Grand Prix için en kara günlerden biriydi.” şeklinde yorum yapmasına sebep olacak olaylar zincirine bir bakalım.
Pilotların yarışa başlayacakları sırayı belirleyecekleri sıralama turları 29 Nisan Cuma günü yapılan bölümünde olaylar başladı.
Jordan pilotu Rubens Barrichello, Variante Bassa virajında saatte 225 km hızla pist limitlerini belirleyen kerblere çarptı ve aracı havalandı. Bariyerlere çarptıktan sonra birkaç takla atan araçtan Brezilyalı sürücü bilinci kapalı olarak çıkartıldı. Kaza sonrası burnundaki kırık ve kolundaki alçı sebebiyle yarışa katılamadı. 10 yıl sonra (2004) kaza zamanı William-Renault kullanan Damon Hill kaza sonrası duygu durumunu “Hepimiz içimizdeki sesi dinlemeyerek yarışa devam ettik; kendimizi araçlarımızın tank gibi sağlam olduğuna, ufak sorunlar olsa da önemli bir şey olmayacağına inandırdık.” sözleriyle açıkladı.
30 Nisan Cumartesi günü devam eden sıralama turlarında 1982 Kanada Gp sonrası ilk ölüm gerçekleşti.
Sıralama turlarının bitmesine 20 dakika kala Simtek koltuğundaki Roland Ratzenberger, Villeneuve virajını alamadı. Nerdeyse 90 derece açıyla karşısındaki beton duvara girdi. Aracın sürücü bölümü sağlamdı. Pilot ağır yaralı olarak araçtan çıkarıldı. Bazal kafatası kırığı olduğu öğrenilen Ratzenberger, kaza öncesi turunda Acque Minerali virajından geçerken aracının ön kanadında hasar görmüş ama pite girmek yerine turuna devam etmişti. Ama umursamadığı ön kanadındaki hasar 306km/sa hızla duvara çarpmasına sebep oldu. 25 dakika sonra devam eden sıralama turlarına pek çok takım katılmadı. Olay ardından hastaneden yapılan açıklamada Ratzenberger’in kazaya bağlı yaralanmalardan dolayı hayatını kaybettiği açıklandı.
O dönem pist sağlık ekibinin başındaki Sid Watkins, anılarında Ayrton Senna’yla Ratzenberger kazası sonrası yaşadıklarını şöyle anlattı: “ Ayrton yıkılmıştı ve omuzumda ağladı. Ona ‘ Daha ne yapman lazım? Üç defa dünya şampiyonu oldun, açık ara farkla en hızlı sürücüsün. Hadi burada bırak ve balık tutmaya gidelim.’ diyerek yarışa çıkmasını engellemeye çalıştım ama Senna ‘Sid, bizim kontrolümüzde olmayan şeyler var. Yarışı bırakamam, devam etmem gerekiyor.’ dedi.”.
Olaylı sıralama turları sonrası Ayrton Senna ilk sıradaydı. İkinci sırada o sezonun şampiyona lideri Michael Schumacher vardı.
1 Mayıs 1994 Pazar günü yarış startı verildi. Start anında motoru çalışmayan Benetton sürücüsü J.J. Lehto pist üzerinde kaldı. Arkasından kalkan Pedro Lamy görüşü diğer araçlar tarafından kapatılınca Lehto’yu göremedi ve 6 numaralı Lehto’nun Benetton’una çarptı. Çarpışma etkisiyle aracın lastikleri ve gövdesinden parçalar koptu. Kopan bu parçalar seyircileri koruyan bariyerleri aşarak 9 kişide hafif yaralanmalara sebep oldu.
Lehto ve Lamy kazası sonucu piste güvenlik aracı girdi, araçlar güvenlik aracı arkasında sıralandılar. Tam da yarış öncesi Berger ve Senna’nın basın toplantısında 1993 sezonunda geri dönen güvenlik arabalarının lastikleri soğutması konusunda şikayet ettiği gibi araçların zaten ısınmayan lastikleri soğumaya başladı.
Güvenlik aracı pistten çıktıktan sonra yarış tekrar başladı. İki tur sonra Schumacher’in önünde yer alan Ayrton Senna’nın aracı Tamburello virajında yoldan çıktı. Aracın hızı 306 km/sa’ten 211km/sa’e kadar düştü ama Senna duvara çarparak durabildi. Kaza yerel saatle 14.17’de gerçekleşti. Kaza sonrası kırmızı bayrak çıktı. Senna’nın tedavisi için onu yarışa çıkmaması için engellemeye çalışan Sid Walkins geldi.
Kaza ardından Senna’nın hareketsiz ve bir yana kaymış görüntüsü ciddi bir yaralanma olduğunu haber veriyordu. Pist görevlilerinin acil müdahale denemeleri helikopter görüntüleriyle tüm dünyada canlı yayınlanıyordu. BBC kendi kameralarını pit alanına çevirdi. Kanalın yorumcusu Murray Walker görüntüleri kesmeye çalışırken aynı zamanda olanları seyircilere aktarmak zorunda olmanın ne kadar üzücü olduğunu dile getirdi.
Kazadan 1 dakika 9 saniye sonra yarış tamamen durmuş araçlar pite dönmüştü. Aradan 10 dakika geçtikten sonra, müdahale hala pistte sürerken Larrousse takımı bir hata sonucu pilotları Erik Comas’a kırmızı bayrakla yarış durdurulmuş olmasına rağmen piste dönme emri verdi. Sağlık ekibi Senna’ya müdahale etmeye çalışırken pistte bir araç olması herkesi çok korkuttu. Eurosport yorumcusu John Walker bu olayla ilgili “ Hayatımda gördüğüm en saçma yanlışlık.” yorumunu yaptı.
Senna, hurdaya dönen Williams’tan çıkarıldı ve hava yoluyla Bologna yakınlarındaki Maggiore Hastanesine kaldırıldı.
Kazadan 37 dakika sonra, yerel saatle 14.55’te yarış yeniden başladı. Yarış sonuçları Senna’nın kazası öncesi ve sonrası olacak şekilde iki bölümün sonuçlarının toplamı olacak şekilde hesaplanacaktı. Başlangıçta Gerhard Berger liderdi ama Senna’nın kazasıyla kesilen ilk bölümde Schumacher, Berger’in önünde olduğu için toplamda birinci sıradaydı.
Bitime 10 tur kala, Minardi sürücüsü Michele Alboreto, pit alanını terk ederken kopan arka lastiği 2 Ferrari ve 1 Lotus mekanikerine çarptı. Mekanikerler hastaneye kaldırıldı.
Yarış sonucunda sırasıyla Michael Schumacher, Nicola Larini ve Mika Hakkinen podyuma çıkan isimler oldu. Larini kariyerindeki ilk podyumuna bu yarışta çıkmış oldu.
Schumacher yarışı tamamladıktan iki saat sonra, yerel saat ile 18.40’ta Dr. Maria Teressa Fiandri, Ayrton Senna’nın hayatını kaybettiğini açıkladı. Senna’nın resmi ölüm saati ise 14.17 olarak duyuruldu. Aslında Senna kaza anında hayatını kaybetmişti. Yapılan otopside ölümüne araç süspansiyonundan bir parçanın sürücünün kaskı ve kafatasını delerek verdiği zarar olduğu tespit edildi.
Dönemin Formula 1 güvenlik, medikal delegesi ve pistteki sağlık ekibinin başı olan Sidney (Sid) Walkins dünyaca ünlü beyin cerrahı profesörüydü. Senna’ya olay yerinde müdahale etmişti. Walkins o anlarla ilgili; “ Çok kötü görünüyordu. Göz kapaklarını kaldırdığımda, beyninde çok ciddi bir hasar olduğu ortadaydı. Kokpitten çıkartıp yere yatırdık. Bir an iç çeker gibi oldu; tam bir agnostik olsam da o an ruhunun ayrıldığını hissettim.” demişti.
Senna yarış haftası boyunca iki olaydan çok etkilendi. İlk olay Cuma günü sıralama turları sırasında Senna’nın şahsen ilgilendiği F1’in yeni isimlerinde ve aynı zamanda vatandaşı olan Barrichello’nun kazasıydı. Bir diğeriyse Cumartesi günü Avusturyalı pilot Ratzenberger’in kaza sonucu ölüm haberinin gelmesiydi. Yarış sabahı bütün sürücüleri toplayarak ‘Grand Prix Sürücüler Birliği’nin tekrar kurulması ve sürücülerin güvenliğinin arttırılması hakkında görüşmüştü. O dönemin en tecrübeli pilotu olan Senna daha sonra bu hareketin lideri oldu.
Peki yarış sonrası neler oldu bir bakalım;
1994 Imola parkuru bir daha Formula 1’e ev sahipliği yapamadı. Pistte pek çok değişiklik yapıldı. Tamburello virajında da büyük değişikler yapıldı.
1995’te FIA bütün F1 arabalarını değişmesini, takımların yeni arabalar tasarlamasını istedi.
1961’de kurulan Grand Prix Sürücüler Birliği (GPDA) 1982 yılında dağılmıştı. Yarış sabahı Senna ve Berger’in talepleri maalesef gridden iki sürücü can verdikten sonra yerine getirildi ve bir sonraki yarış olan Monako GP’de yeniden oluşuma gidildi.
Senna için 5 Mayıs 1994’te Sao Paulo’da bir cenaze töreni düzenlendi. Yaklaşım 500.000 kişi caddelerde tabut geçişini takip etti.
Ratzenberger için de 7 Mayıs 1994’te Avusturalya Salzburg’de tören yapıldı. Dönemin FIA başkanı Max Mosley törene katıldı ve 10 yıl sonra “ Ben onun törenine katıldım çünkü herkes Senna’nın cenazesine katıldı. Oraya da birilerinin gitmesi gerektiğini düşündüm.” dedi.
Bu acı dolu yarışın ardından Ekim 1996’da McLaren ve Mercedes-Benz iş birliğiyle sürücülerin kafalarına gelebilecek etkileri sınırlandırmak için araştırma yapmaya başladı. Mercedes HANS (head and neck support – kafa ve boyun desteği) sisteminin üreticileriyle, Formula 1’e uyarlamak için bağlantıya geçtiler. HANS ilk olarak 1991’de, kazalarda kafa ve boyunu koruyarak Ratzenberger’in ölümüne sebep olan bazal kafatası kırıklarını engellemek için üretilmişti. HANS uygulaması 2001 sezonun başından beri Formula 1 sürücülerini olası kazalarda kafa ve boyunlarından alacakları hasarları minimuma indirmek üzere kullanılıyor.
Son olarak 1994 San Marino yarışında yaşanan kazalar ve ölümlerden sonra İtalyan savcıların başlattığı yasal süreçleri incelersek;
Senna’nın ölümü sonrası, ölümle bağlantısı olduğu düşünülerek 6 kişi hakkında yasal işlem başlatıldı. Bu isimler Williams’tan Frank Williams, Patrick Head ve Adrian Newey; Autodromo Enzo e Dino Ferrari pisti sahiplerini temsilen Fedrico Bendineli; pist direktörü Giorgio Poggi ve yarış direktörü Roland Bruynseraede’ydi. 16 Aralık 1997’de mahkeme kararıyla ölüme sebebiyet suçlamasından 6 kişinin beraatine karar verildi. Senna’nın ölüm sebebi, aracın ön bölümünde yapılan değişikler gösterildi. Aracın bahsedilen kısmı Senna’nın isteğiyle ve daha rahat edebileceği şekilde kaynaklanmıştı.
Savcı Patrick Head ve Adrian Newey için 22 Kasım 1999’da temyize başvurdu ancak o dönem yeni delil çıkmadığı için başvuru reddedildi. İtalyan Ceza Kanunu’nun 530. Maddesi gereğince suçlamalar ‘oluşmamış fiil’ olarak değerlendirildi. Ocak 2003’te bu karar İtalya Yargıtayı tarafından 530. Maddenin yanlış yorumlandığına hükmedilerek bozuldu, yeniden yargılanma istendi. Son olarak 27 Mayıs 2005’te Head ve Newey suçsuz bulundu.
